Ik leen even van hiking.be een citaatje van Woubier:
"Een beetje techtalk kan mischien de zaken wat duidelijker maken (ik moet m'n titel toch wat eer proberen aan doen é). Zowel brandstof als brander zijn daarbij van belang. Het mag dus niet zomaar gezegd worden dat butaan ongeschikt is voor temperaturen onder het vriespunt.
Het gas gebruikt voor kampeerbranders bestaat over het algemeen uit één of andere mix van volgende gassen:
* butaan met een kookpunt van -0,5°C op zeeniveau
* isobutaan met een kookpunt van -11,7°C op zeeniveau
* propaan met een kookpunt van -42,1°C op zeeniveau
In een gasblik zit de brandstof samengeperst onder vloeibare vorm. Doordat het gasblik niet volledig met het vloeibaar gas is gevuld, kunnen sommige moleculen butaan, propaan, of isobutaan aan het oppervlak van die vloeistof ontsnappen. Die moleculen botsen bijvoorbeeld met de wand van het gasblik en oefenen daarbij een druk uit; het totaal van al die drukken in dat blik is dan de dampdruk van het gas. Hoe hoger de temperatuur, hoe meer energie de moleculen in het gas krijgen, hoe meer er kunnen ontsnappen aan de vloeistof en hoe hoger de dampdruk van het gas. Wanneer de dampdruk van het gas binnenin even groot wordt als de buitendruk (1 atmosfeer) spreken we van koken waarbij de moleculen niet alleen aan de oppervlakte van het gas ontsnappen maar ook uit het diepste van de vloeistof. Voor butaan gebeurt dit dus bij -0,5°C. Beneden die temperatuur daalt de temperatuur van butaan vrij stevig en bij -10°C is de dampdruk (en dus min of meer de hoeveelheid gas boven de vloeistof) nog maar 2/3 van de buitendruk. En aangezien we net dat gas nodig hebben om ons brandertje te laten werken, mag duidelijk zijn dat ons brander een stuk minder goed gaat presteren bij die temperaturen.
Een mogelijkheid is om butaan te gaan vervangen door isobutaan omdat dat een kookpunt heeft van -11,7°C. Maar bij -18°C is ook daarvan de dampdruk al gedaald tot 60% van de buitendruk. Propaan lijkt ideaal omdat het kookt bij -40°C, maar het probleem is hier dat bij 0°C de dampdruk van propaan ongeveer 5x de buitendruk is en dat je dus een zware stalen cartouche nodig hebt om die wandelende bom in bedwang te houden. Niet zo practisch dus.
Wat gebruik van gasbranders op hoogte dan betreft. Stel je hebt een butaanblik en het is -30°C, dan bedraagt de damdruk van butaan min of meer 0,3 atmosfeer (buitendruk = 1 atm (op zeeniveau)). Hoe hoger je gaat, hoe lager de buitendruk wordt. Op het topje van de Everest bedraagt de luchtdruk ongeveer 0,3 atm of ideaal dus om butaan te gebruiken. Door butaan door isobutaan te vervangen kan je al op 6000 meter lekker gaan koken.
In de praktijk zie je dat fabrikanten hun gasblikjes gaan mengen met combinaties dus bv. butaan/propaan of isobutaan/propaan en dat nog eens in verschillende verhoudingen 80/20 of 60/40 (dus bv. 80% butaan en 20% propaan). De theorie erachter is dat het lagere kookpunt van propaan butaan en propaan helpt vergassen bij lage temperaturen. Er zit echter een addertje onder het gras: propaan, isobutaan en butaan mengen niet met elkaar en blijven dus naast elkaar bestaan in het gasblik. Bij vriestemperaturen krijg je dan het fenomeen dat eerst het propaan wordt opgebruikt en dat je blijft zitten met het grootste deel van het butaan of isobutaan. Leuk !"
Kortom zorg wel dat je een reserve blikje bij hebt. Want het kan zijn dat je niet alles uit je blikje krijgt met een propaan/butaan mengsel.