Waar de aarde nog niet af is
Een trekking tussen de vulkanen van Kamchatka

Behoedzaam loop ik over de bodem van de krater van de Mutnovskaya vulkaan. Uit fumarolen stijgen overal om mij heen dikke wolken op, de stank van deze zwaveldampen beneemt me af en toe de adem. Borrelende modderpoelen stralen dreigende hitte uit en zelfs van het zure stroompje dat over de bodem van de krater loopt komt damp af, De aarde leeft hier en haar korst is soms maar dun. Ik aarzel of ik door kan lopen over een stuk waar grijze modderplaten als ijsschotsen op een onzichtbare zee lijken te drijven. Maar ik zie er voetstappen overheen gaan dus het moet kunnen. Ik zet mijn rechtervoet op de eerste afdruk en ga staan. Onmiddellijk zak ik tot halverwege mijn kuit weg in de blauwgrijze brij, ik ben blijkbaar zwaarder dan mijn voorganger. Om er uit te komen zet ik mijn linkerbeen ook neer, maar deze verdwijnt tot aan de knie in de klei. Dit gaat niet goed. Ik draai mijn bovenlijf om en prik mijn loopstokken in het stevige gedeelte waar ik zojuist nog stond. Door zwaar op de stokken te leunen lukt het me mijn rechterbeen los te krijgen en me helemaal om te draaien. Mijn linkerbeen zit nu nog vaster, gelukkig is de klei niet heet, deze oude kookpot is al een tijdje uitgewerkt. In gedachten zie ik het gedenkteken voor de 22-jarige Wladislav Popov, bij de toegang tot de krater, weer voor me. Deze jonge Rus was in 1991 nog iets minder fortuinlijk door uit te glijden en in een van de borrelende, hete poelen terecht te komen. Hij werd levend gekookt. Dat zal mij niet gebeuren. Ik leun zo ver mogelijk voorover, duw op de stokken, gooi mijn rechterbeen naar voren en trek mijn linkerbeen langzaam maar zeker uit de zuigende massa. Met een slurpend geluid kom ik vrij, twee zware, grijze kuiten en een ervaring rijker.

Het is begin september als we voet op Kamchatkaanse bodem zetten. Kamchatka is zo ongeveer het meest oostelijke stukje Rusland en wordt daarom in de Russische spreektaal ook wel voor 'ver weg' gebruikt. Het is een schiereiland dat op de noordelijke arm van de zogeheten Ring van Vuur ligt, een keten van vulkanen waartoe ook de Fuji in Japan behoort. In Kamchatka wemelt het dan ook van de vulkanen, meer dan tweehonderd, waarvan een stuk of dertig nog altijd actief. Het is al vrij koud, de winter begint vroeg in dit deel van de wereld. Vanuit de hoofdstad Petropavlovsk gaan we met een bus een paar honderd kilometer naar het noorden. Onze eerste bestemming is de Klyuchi groep, een vulkanengebied rond de hoogste vuurberg van allemaal, de Klyuchevskaya. Deze sierlijke gigant is 4750 meter hoog en behoort tot een van de actiefsten van de provincie. De laatste grote uitbarsting dateert van oktober 1994. De top was daarna een tijdlang nog zo warm dat de sneeuw er niet bleef liggen. Nu is de kegel weer smetteloos wit. Een maand geleden was er nog een kleine eruptie geweest, maar dat mocht geen naam hebben. Wanneer we onze uitvalbasis, het gehucht Kozyrevsk, naderen en met een veerpont de Kamchatka-rivier oversteken kunnen we verschillende van de besneeuwde kegels al zien.

Springende vulkanen
Opeengepakt en opgevouwen in de weinig comfortabele laadbak van een legertruc bonken we over een pad van vulkaanas naar het beginpunt van onze trekking. We zien er uit als grijze mummies. We hebben ons dik aangekleed tegen de kou en zijn toegedekt met een dunne deken van het uiterst fijne, donkergrijze vulkaanstof. Drie uur duurt het hobbelige ritje. Een gewoon vervoermiddel kan hier niet komen, het pad is te slecht. Wanneer we uiteindelijk uit de laadbak klimmen vinden we onszelf terug in een zwart maanlandschap aan de voet van de Tolbachik vulkaan. Drie simpele hutjes zijn het enige aardse element in deze surrealistische omgeving. 'Lunagot' noemen de Russen deze plek, maantruck, hier testten ze namelijk hun maanwagentjes. De hutjes vormen het onderzoekscentrum Leningradski, een onderkomen voor geologen en vulkanologen. Zij kunnen hun hart ophalen in deze omgeving. Tolbachik zelf is 25 jaar geleden voor het laatst uitgebarsten en niet zo'n beetje ook. Een askolom steeg tot dertien kilometer hoogte de atmosfeer in en gedurende vijftien maanden stroomde de lava uit alle hoeken en gaten. Verschillende nieuwe kraters ontstonden rond de berg. Grote brokken lava en een metersdikke laag as waarop wij nu onze tentjes opzetten getuigen van die tijd. De haringen vinden nauwelijks houvast in de rulle bodem van losse sintels en slakken.

Tolbachik's neventop, de afgeplatte kegel van Flat Tolbachik, heeft weinig zin ons welkom te heten. Zodra we aan de klim beginnen verslechtert het weer en niet veel later lopen we al in de sneeuw. De nacht halverwege de helling brengt een halve sneeuwstorm en weinig slaap. Alleen omdat we brokken lava als haringen gebruiken waaien onze tentjes niet weg. De volgende ochtend is de situatie niet beter, de wereld is zwart-wit en het stroompje van de vorige dag is bevroren. Zonder een goede winteruitrusting is verder klimmen niet verantwoord en onze eerste poging een van Kamchatka's vulkanen te beklimmen strandt. Het is niet erg, Flat Tolbachik heeft misschien wel de grootste krater, 1700 meter in doorsnee, maar niet de spectaculairste want hij is niet langer actief. We krijgen nog wel een herkansing, we blijven immers nog twee weken in dit gebied.

Met iedere stap in de richting van het dal lijkt het weer iets te verbeteren en aan het eind van de dag schijnt de zon. De herfst heeft de vallei in vele tinten rood, geel en bruin gekleurd. In de zwarte rivieren van vulkanische as die de met laag struikgewas begroeide delen doorkruisen vinden we geregeld de verse afdrukken van berenpoten, maar de eigenaren ervan krijgen we nog niet in beeld. We kunnen van de luxe van een hut gebruik maken, maar water is er niet, de rivier staat droog. Wanneer we stroomopwaarts op zoek gaan naar een poel schrikken we een eenzame eland op, mensen zijn zeldzaam hier. Achter het hutje rijst de statige Bolshoy Udina vulkaan op. Te hoog voor een dagtocht, maar de lage bij-top lijkt haalbaar. Is haalbaar. Vanaf die top hebben we een magnifiek uitzicht over de amberkleurige taiga in de vallei en op Tolbachik Sopka. Sopka's is de naam die de vulkanen van Kamchatka dragen, letterlijk betekent het kegel. De oorspronkelijke bewoners van Kamchatka, de Koryaks, dachten dat de vulkanen van de ene plek naar de andere sprongen en zo door het land trokken. Ze hadden veel ontzag voor de vuurspuwende bergen.
Terug in het dal botsen we bijna op een moederbeer met haar jong die gezellig bosbessen aan het eten zijn. Zodra ze ons gewaar worden gaan ze er op een holletje vandoor. Zo'n ontmoeting is niet ongewoon, Kamchatka herbergt de grootste populatie bruine beren ter wereld. Nog wel. Veel Russen en Westerlingen komen hier naar toe om op de dieren te jagen. Sport noemen ze dat. Daar komt nog bij dat het hoofdvoedsel van de beren zalm is en die wordt volop weggevangen.

Wolkenfabriek
Het weer laat zich dagen achtereen van zijn beste kant zien, de zon geeft het toch al fantastische herfstlandschap een extra glans. We hangen onze rugzakken weer op onze schouders en trekken verder richting het trio Kamen, Klyuchevskaya en Bezymyami Sopka, ver van de bewoonde wereld.. De elegante Kamen is slechts zo'n 150 meter lager dan Klyuchevskaya, maar niet meer actief. Bezymyami is met ruwweg 2700 meter een stuk lager, maar deze vulkaan behoort met Klyuchevskaya wel tot de actiefsten van het schiereiland, onafgebroken stijgt er rook uit haar krater. We kamperen aan bevroren meertjes in een desolate omgeving. Nu kan het nog, in de winter ligt hier een metersdikke laag sneeuw.
Het is koud, maar kraakhelder als we vanuit de Plotina-vlakte op weg gaan naar de rand van de krater van Bezymyami. Een paar weken eerder had een groep van National Geographic hier nog gebivakkeerd, onder meer om Klyucheveskaya Sopka te beklimmen. Zij waren na ruim een week onverricht ter zake teruggekeerd, het weer zat tegen. Wij lopen onder de blauwste hemel die we ons maar kunnen wensen. Verschil moet er zijn. Al snel verandert het terrein van licht stijgend en makkelijk in steil en lastig. We klauteren over grote rotsblokken, klimmen om de moeilijkste stukken heen. Een dunne sneeuwdeken maakt het lastig om de soms diepe gaten tussen de rotsen te zien en af en toe zakken we haast tot de liezen weg. Naarmate we hoger komen worden de rotsen kleiner tot er weinig meer dan grof gruis en puin over is. De laatste paar honderd meter gaan steil omhoog. Bij elke twee stappen omhoog glijden we er weer een terug. Erg vermoeiend.
"Steen! Steen!" Mijn hart slaat een paar slagen over als ik de twee grote stenen die ik zojuist per ongeluk heb los getrapt naar beneden zie stuiteren, recht op mijn reisgenoten af. Ik schreeuw de longen uit mijn lijf. Ze horen me. De voorste schiet met onverwachte snelheid naar rechts weg. De twee daarachter aarzelen, eerst willen ze naar links, dan toch naar rechts, maar uiteindelijk blijven ze waar ze zijn. De juiste beslissing. Links en rechts vliegen de stenen als dodelijke projectielen voorbij. De helling is zo steil en de stenen liggen zo los dat, wanneer er geen sneeuw ligt, het bijna ondoenlijk is niet af en toe iets los te trappen. De rand van de krater is echter niet ver meer, maar toch altijd verder dan je denkt.
Bezymyami heeft een verrassing voor ons in petto. De rand van de krater is de top niet. Binnen de krater staat in feite nog een vulkaan, een krater in een krater, van elkaar gescheiden door een honderden meters diepe kloof. En de top van deze binnenste berg ligt nog een stukje hoger dan waar wij staan, maar is onbereikbaar want de helling is te steil, de bodem te los. Vuilwitte damp stijgt op uit haar flanken, het gerommel van vallende stenen klinkt onafgebroken en het stinkt er naar rotte eieren. De hele zaak lijkt elk moment te kunnen exploderen. Het is alsof er zich onder die zwartgrijze berg een fabriek bevindt, een op volle toeren draaiende wolkenfabriek. Dit is een plek die zo als decor zou kunnen dienen voor een verfilming van Tolkiens boek 'In de ban van de Ring', Gimli, de dwerg, zou hier in zijn element zijn. Op de achtergrond kijken Kamen en Klyuchevskaya minzaam op ons neer. We zijn geslaagd voor de herkansing.
Weer beneden krijgen we van Valodya, onze Russische gids, als beloning een extra 'little portion' in de koffie, een scheut wodkalikeur, een hartversterkertje waar we de dag meestal ook mee beginnen.

Stank, stoom en kookpotten
Een week later zitten we weer opgevouwen in een wagen, een Lada ditmaal, op weg naar het zuiden. Het bekendste natuurgebied van Kamchatka is de Geiservallei. In deze vallei bruist het van de geothermische activiteit, geisers, fumarolen, heet-waterbronnen en ga zo maar door. Voor een bezoek aan deze vallei is echter een speciale permit noodzakelijk en je kunt er alleen per helikopter komen, een duur grapje. De bijnaam van deze streek is The Valley of Death, vanwege de hoge concentratie zwavelgassen en koolmonoxide in de lucht. Te lang blijven kan dodelijk zijn. De streek rond de Mutnovskaya Sopka staat bekend als de Kleine Geiservallei en geldt als een betaalbaar alternatief.
Onze tocht begint op een industrieterrein in aanleg, het Geothermisch Station Mutnovsky. De energie die schuil gaat onder de grond wordt hier aangewend om elektriciteit op te wekken. Een deel van het eiland krijgt zijn stroom al uit geothermische energie. Naast industrieterrein is dit ook een kuuroord in wording. Zwavelhoudende heetwaterbronnen behoren heilzaam te zijn. Een hotel staat er al, nu nog een badhuis en de toeristen kunnen komen. We lopen tussen verroeste pijpleidingen en verlaten boorinstallaties door. Het landschap is kaal, maar toch kleurrijk. Hier en daar dampt de aarde, de grond slaat rood, geel, wit, bruin en oranje uit. Grote wolken zwaveldamp stijgen op uit geel uitgeslagen barsten in de bodem. Borrelende poelen en modderbaden spatten vervaarlijk. We hebben het gevoel dat er hier elk moment de hel los kan barsten in een orgie van stank, stoom en geweldige hitte. De aarde is hier nog niet af.
Buiten bereik van nieuwsgierige kuuroordbezoekers slaan we onze tentjes op. Uit een buis die twee kilometer diep de grond in geboord is stijgt onafgebroken een dikke stoomwolk op, overgebleven van een vergeten proefboring. De bergen laten het gelaten over zich komen. Achtergebleven bouwhout dient ons als kampvuur. Dat komt zeer gelegen want niet alleen is het koud, onze MSR-branders raken ook keer op keer verstopt door de vuile Russische benzine.
De weg naar de Mutnovskaya-krater voert over de flanken van een al lang uitgewerkte vulkaan, langs een steil ijsveld en een afdaling door mul vulkaangruis. Mutnovskaya is in 1994 voor het laatst uitgebarsten, de kleine eruptie eind juli 2000 niet meegerekend. De egaal grijze laag as op de bodem van de krater herinnert hier aan. Dankzij de kou is de bovenlaag hard bevroren. Wanneer het warmer is wordt deze modderige laag spekglad. Een stroompje heeft een canyon uitgesleten in de metersdikke laag sneeuw die een groot deel van de bodem bedekt. Aan grijze banen in de wanden van die ijscanyon is te zien wanneer er kleinere uitbarstingen geweest zijn, net als bij aardlagen. Diep achterin de krater rommelt de vulkaan vlak onder het oppervlak. Hier is de grote kookpot waar Popov waarschijnlijk in is gegleden, hier wordt je de adem benomen als de wind plotseling draait. Ieder moment lijkt de boel hier te kunnen ontploffen, het is bedreigend en intrigerend tegelijk. En zelfs hier, waar eigenlijk geen enkel levend wezen iets te zoeken heeft vinden we nog afdrukken van berenpoten. Misschien is het dier ook wel weggezakt in deze verraderlijke bodem.
Wanneer we op de terugweg nog eenmaal omkijken stijgt een dichte rookkolom op uit de vulkaan. De hele krater moet er mee gevuld zijn. We zijn er net op tijd weg. We hebben gezien wat we wilden zien en gedaan wat we wilden doen en nu zegt de berg"oprotten". Een natte, koude wind blaast door de vallei. De tot dan toe strak blauwe lucht verandert in contrastloos grijs. De ochtend daarop biedt enkel kille mist. Geen vulkaan meer te zien. Mutnovskaya Sopka is weggesprongen. Pas als de mist optrekt zal blijken waarheen. Dunne plakken ijs glijden van het tentdoek. We drinken een laatste 'little portion' bij de warmte van het kampvuur. Dan gaan we pakken. Het is tijd om te gaan.

Coos Dam
www.coosdam.nl

***********

Informatie
Sinds 1991 is de voormalige Sovjet-Unie open gegaan voor buitenlanders. In Kamchatka was een onderzeebotenbasis waar men voordien geen pottenkijkers duldde, zelfs geen Russische. Gelijk in 1992 werd door Amerikaanse bergbeklimmers van de nieuwe openheid gebruik gemaakt om de hoogste vulkanen van het schiereiland te beklimmen en ook Nederlanders wisten het gebied te vinden, een groep bergsporters beklom Bezymyami in datzelfde jaar. Ook Klyuchevskaya is inmiddels door in ieder geval één Nederlander beklommen (augustus 2000, zie ook: http://www.peakware.com/encyclopedia/peaks/klyuchevskaya.htm).

Nog altijd is reizen door dit gebied niet vanzelfsprekend. Om een visum voor Kamchatka te krijgen is een uitnodiging vanuit Rusland nodig, bijvoorbeeld van de Russische Bergsport Organisatie. Dit visum dient bij aankomst geregistreerd te worden in een van de officiële hotels (bijvoorbeeld Hotel Edelweiss in Petropavlovsk.) In plaats van alles zelf uit te zoeken is het handiger gebruik te maken van een visumdienst, zij zorgen voor de uitnodiging en regelen alles met de ambassade. Maar zelfs mét visum kan je nog niet overal komen. Het plaatsje Klyuchi bijvoorbeeld, net ten noorden van de Klyuchevskaya, is nog altijd niet zonder speciale toestemming van de plaatselijke autoriteiten te bezoeken. (Zie ook: http://come.to/consul.ru)

Maar liefst negen tijdzones, ofwel circa10.000 Siberische kilometers, scheiden Moskou van Rusland's meest oostelijke schiereiland. Kamchatka is van noord naar zuid ruim 1000 kilometer lang, maar telt slechts 450.000 inwoners waarvan meer dan de helft in de hoofdstad Petropavlovsk-Kamchatsky woont. Van de oorspronkelijke bevolking, de Koryaks en Itelmen, is nog slechts een handjevol over, zo'n 5 % van de totale bevolking. De regio is nog niet echt ingesteld op toerisme en op eigen houtje rondreizen zonder gids of zonder goede kennis van de Russische taal is lastig. Je kunt er echter ook met een gespecialiseerde reisorganisatie heen gaan. De beschreven reis is het verslag van een drieweekse trekking gemaakt met Lizard Too - Trekkings & Expedities, een Nederlandse buitensportorganisatie die zich met name richt op Siberië en Kamchatka. Zij maken gebruik van Engels sprekende Russische gidsen.

Kamchatka ligt op ongeveer dezelfde hoogte als Denemarken en kent twee verschillende klimaatzone's. Langs de kust heeft de oceaan grote invloed en daar heerst dan ook een gematigd klimaat met winters waarin de temperatuur nauwelijks onder de -10 graden Celsius komt. In het centrale, hooggelegen deel langs de Kamchatka-rivier heerst een landklimaat met koude winters en warme zomers. De verschillen kunnen oplopen van - 40 °C in de winter tot + 40 °C in de korte zomer. De temperaturen tijdens de trekking varieerden van ca. -5 's nachts tot +10 overdag.

Ondanks de vele actieve vulkanen maken de bewoners zich niet zoveel zorgen over eventuele erupties. De vulkanen worden door de wetenschap continue in de gaten gehouden en de lokale kranten en een internetsite vermelden voor iedere vulkaan regelmatig de laatste stand van zaken. Meer angst heeft men voor de aardbevingen die deze regio ook geregeld opschrikken.