Home » Thema-artikelen » Catalonië » Perseguits i salvats, de Joodse vluchtroutes door de Pyreneeën

Perseguits i salvats, de Joodse vluchtroutes door de Pyreneeën

Het project ‘Perseguits i salvats’ (vervolgd en gered) is tot stand gekomen ter herdenking van de vele Joden die tijdens de Tweede Wereldoorlog de hoge bergpassen van de Pyreneeën overstaken in de hoop op een veilig onderkomen. Het project heeft onder andere geresulteerd in vijf gemarkeerde wandelroutes die zijn voorzien van de nodige informatieborden.

Perseguits i salvats, de Joodse vluchtroutes door de Pyreneeën

Op de vlucht voor de nazi’s

In de Tweede Wereldoorlog moesten Joden een veilig heenkomen zoeken, op de vlucht voor de Duitse bezetters. Niet alleen in Nederland en België, maar ook veel verder nar het zuiden in Frankrijk. Daarom besloten velen om de natuurlijke grens met de rest van Europa, de hoge Pyreneeën, over te steken op zoek naar een veilige haven. Daarbij moesten zij niet alleen letterlijk vaak rennen voor hun leven achtervolgd door Duitse soldaten, maar ook nog eens proberen ongemerkt langs de Spaanse grenspatrouilles te komen. En niet in de laatste plaats moesten zij de barre omstandigheden van het hooggebergte zien te overleven, vaak in het gezelschap van kleine kinderen en ouderen met slecht of geheel geen goed materiaal.

Het project ‘Perseguits i salvats’

Het project ‘Perseguits i salvats’, dat Catalaans is voor ‘vervolgd en gered’, werd al in 2013 begonnen, met allereerst de onderkenning dat er veel Joden het leven hebben gelaten tijdens hun vlucht over de bergpassen. Het bleek namelijk in veel dorpen een taboe te zijn om erover te spreken, juist ook omdat velen nooit goed wisten wat te doen met de vluchtelingen. Inmiddels is dat taboe er niet meer en vind je in steeds meer dorpen informatieborden over waar vluchtroutes liepen, wat er zoal gebeurde met de Joodse vluchtelingen die werden opgevangen of gevangengenomen en wat voor impact dit heeft gehad op de regio. Vluchtelingen moesten immers eerst aan hun achtervolgers zien te ontkomen, vervolgens de grenspatrouilles van de Guardia Civil zien te ontwijken om vervolgens bij de juiste mensen aan te kloppen die hen verder landinwaarts konden helpen. Velen lieten het leven onderweg of werden opgepakt door de grenspatrouilles, gevangengenomen en gedeporteerd vanuit de dorpjes naar grotere gevangenissen in het binnenland. De meeste vluchtelingen volgenden noodgedwongen dezelfde routes, omdat de natuur in de vorm van redelijk toegankelijke bergpassen bepaalde waar men de Pyreneeën kon proberen over te steken. Die routes zijn als resultaat van het project inmiddels gemarkeerd en voorzien van informatieborden.

Perseguits i salvats, de Joodse vluchtroutes door de Pyreneeën

Vluchtroute 1: via de Val d’Aran en Alta Ribagorça

De Val d’Aran, één van de mooiste delen van de Catalaanse Pyreneeën, was destijds ook al een veel gebruikte toegang tot Spanje. Niet alleen via de reguliere grensovergang, maar ook via kleine paadjes die veelvuldig door smokkelaars werden gebruikt. Ook voor de vluchtelingen was dit één van de meest gebruikte routes, onder andere via de reguliere grensovergang bij Pònt de Rei. Vanuit hier ging het door richting Vielha alwaar een hoge bergpas (Port de Bonaigua) de laatste drempel vormde om Spanje daadwerkelijk binnen te komen. Over dezelfde pas voerde echter ook de op dat moment enige verharde weg naar het zuiden en werden vele opgepakte vluchtelingen in vrachtwagens naar gevangenissen landinwaarts gebracht. De bekende tunnel van Vielha was destijds nog niet klaar, maar werd toch al sporadisch gebruikt door vluchtelingen die met behulp van lokale werklui door de tunnel werden geloodst om zo een nieuw leven op te bouwen in het zuiden.

Perseguits i salvats, de Joodse vluchtroutes door de Pyreneeën

Vluchtroute 2: van de Val d’Aran en Pallars Sobirà

Over de 2593 meter hoge Port de Gireta werden onder andere in 1944 grote groepen Joodse jongeren geleid onder begeleiding van het lokale verzet. Ook deze route loopt via Montgarri, dat vandaag de dag bekend staat als één van de hoogste dorpjes van de Pyreneeën. Waarbij overigens wel moet worden aangetekend dat het uit slechts één groot huis bestaat, dat vandaag de dag nog gebruikt wordt als berghut. Deze route is vandaag de dag zowel te voet als op de fiets te volgen, waarbij een duidelijke markering je de weg wijst. Vlak in de buurt ligt overigens het bekende skistation Baqueira-Beret.

Perseguits i salvats, de Joodse vluchtroutes door de Pyreneeën

Vluchtroute 3: via Pallars Sobirà

Op de bergpas Port de Guiló kregen de vluchtelingen voor het eerst een vrij uitzicht op het Spaanse binnenland. Maar dan nog moesten ze een groot stuk oversteken waar weinig tot geen bebossing was. Daardoor werden velen in dit gebied door de grenspatrouilles opgepakt voordat ze bijvoorbeeld het dorpje Tavascan konden bereiken. In Tavascan zelf kun je vandaag de dag behoorlijk wat informatie terugvinden uit die tijd. Niet in de laatste plaats omdat het dorpje nu ook het laatste dorpjes is voor hen die de bekende route Muntanyes de Llibertat willen lopen, welke ook de vluchtelingenroutes als basis heeft. In het zuidelijker gelegen Sort, vandaag de dag bekend vanwege rafting en hun loterijverkooppunt, kun je een museum bezoeken. Een oude gevangenis die eerder zelfs nog dienstdeed als kapel is vandaag de dag informatiepunt met betrekking tot dit project.

Perseguits i salvats, de Joodse vluchtroutes door de Pyreneeën

Vluchtroute 4: via Alt Urgell

Zij die via Andorra wilden vluchten deden dat via Alt Urgell. Het was een veelgebruikte route voor vluchtelingen die als plan hadden om door te stoten tot aan Barcelona. De Coll de Pimés moest men dan nog wel eerst over, iets wat voor velen helaas niet mogelijk bleek. Hen die het lukte om de stad La Seu d’ Urgell te bereiken hadden al veel meer kans om te overleven en de Guardia Civil te kunnen ontwijken. Vandaag de dag is er in hetzelfde La Seu d’ Urgell een kleine expositieruimte ingericht met als doel een beeld te geven van de rol van de stad in de tijd van de vluchtelingen.

Perseguits i salvats, de Joodse vluchtroutes door de Pyreneeën

Vluchtroute 5: via Cerdayna

Een andere route vanuit Andorra liep via de Cerdanya-vallei. Hierbij moesten er echte twee hindernissen worden genomen, want ook de Serra del Cadí, een steile bergketen even ten zuiden van de Cerdany-vallei, moest ook nog worden overgestoken. Het eerste deel van de route had echter een groot voordeel: het ligt een stuk lager dan de andere vluchtroutes en daardoor waren en zijn er veel meer bossen om in te schuilen tegen zowel achtervolgers als grenspatrouilles. Vandaag de dag is het gebied vooral in de winter geliefd onder langlaufers vanwege de vele routes die er dan worden uitgezet. De gemarkeerde vluchtelingen is zowel voor wandelaars als fietsers prima te volgen over en afstand van iets meer dan 20 kilometer.

Perseguits i salvats, de Joodse vluchtroutes door de Pyreneeën

Praktische links bij dit artikel